Leem: het ideale hergebruikmateriaal
Een frisse benadering
Hergebruik is altijd een kwestie van gezond verstand geweest. Het wordt gedefinieerd als het terugwinnen van voorwerpen voordat ze afval worden en heeft als doel materialen een tweede leven te geven. Meer specifiek gaat het bij hergebruik van bouwmaterialen om het hergebruiken van elementen uit de afbraak voor hetzelfde of een vergelijkbaar gebruik als waarvoor ze oorspronkelijk waren ontworpen. Hoewel de bouwsector overwegend vertrouwt op nieuwe, gestandaardiseerde materialen, is er nu een hernieuwde belangstelling voor hergebruik, vooral in België en Brussel.
In de oudheid haalden de Romeinen, Grieken en Egyptenaren zorgvuldig metalen en stenen uit oude constructies en integreerden ze deze materialen in nieuwe bouwwerken. Deze traditie hield stand tot in de middeleeuwen en daarna. Tot het einde van de 18e eeuw werden bij verbouwingen of sloop advertenties voor openbare verkopen verspreid waardoor materialen een tweede toepassing kregen in nabijgelegen bouwprojecten: een bewijs van de blijvende aard van hergebruik door de eeuwen heen.
Deze eeuwenoude praktijk wint nu aan populariteit in een bouwsector die op zoek is naar oplossingen om de milieu-uitdagingen aan te gaan en zich aan te passen aan de principes van ecologische architectuur en de circulaire economie.
Leem als nieuwe visie
Als je het over hergebruik hee denk je natuurlijk aan hout, marmer, steen en metaal. Eén materiaal dat historisch gezien onlosmakelijk verbonden is met deze praktijk, wordt echter vaak over het hoofd gezien: leem.
Er zijn verschillende manieren om te begrijpen waarom voor leem wordt gekozen:
Ten eerste is het een lokale grondstof, geworteld in een gebied. Ten tweede is het een materiaal dat talloze bouwtechnieken heeft geïnspireerd en gevormd. Als element belichaamt het een unieke kwaliteit, die van de materialiteit van een ruw element.
Tot slot vertegenwoordigt het een ander perspectief, dat ons aanmoedigt om wat onder onze voeten ligt te zien als een echte bron van rijkdom, met oog voor het milieu, de menselijke en de niet-menselijke wereld.
Tussen afval en grondstof
In de huidige bouwwereld wordt aarde echter onderschat en onderbenut, en vaak beschouwd als afval zodra het de uitgravingswerf verlaat. Als het snel wordt afgevoerd, verliest aarde dadelijk haar waarde en verandert het van een overvloedige natuurlijke grondstof in afval.
Een groot deel belandt dus op de stortplaats, zonder te worden benut. Dit wijst op een grote uitdaging bij het beheer van bouwafval. Deze situatie benadrukt een kapitalistische visie op de ontginning van grondstoffen, waarin aarde ondanks haar kwaliteiten ondergeschikt is aan een stelsel dat haar potentieel onderwaardeert.
Lokale nuttige toepassing ervan is een veelbelovend alternatief dat ons in staat stelt om aan deze devaluatielogica te ontsnappen en in plaats daarvan de eigenschappen ervan te waarderen als een duurzame en kostbare grondstof die bijna oneindig gebruikt kan worden.
De unieke kwaliteiten van leem
Leem heeft veel kwaliteiten, waardoor we veel redenen hebben om het in onze woonruimtes te gebruiken.
De eerste reden is de kwaliteit en het comfort dat het een ruimte geeft. Dankzij de thermische inertie en het vermogen om vocht te absorberen, is het een materiaal dat warmte en vocht regelt. Vooral de thermische inertie matigt de temperatuurschommelingen tussen dag en nacht, wat het hele jaar door een aangenaam binnenklimaat oplevert. Het heeft ook zeer goede geluidsisolerende eigenschappen.
De tweede reden heeft te maken met de ecologische eigenschappen. Zoals gezegd heeft het als lokale grondstof het voordeel van een laag energieverbruik tijdens het hele bewerkingsproces. De levenscyclus ervan is voorbeeldig, van ontginning tot gebruik. Op het einde van de levenscyclus keert aarde gewoon terug naar de aarde en maakt zo haar circulaire reis af.
De derde motivatie komt voort uit de esthetische en gezondheidsvoordelen. Naast de functionele eigenschappen heeft leem een unieke esthetiek, met een grote verscheidenheid aan kleuren en texturen. Gastvrije, aangename sferen creëren op die manier een onbeschrijfelijke zintuiglijke ervaring. Het irriteert ook niet, vervuilt niet en is daarentegen gezond en ademend. Het komt zowel de structuur van het gebouw als de veiligheid tijdens het aanbrengen ervan en het gebruik van de ruimte ten goede.
Historisch gezien een materiaal in transitie
Bouwen met leem is een eeuwenoude en duurzame praktijk. Of het nu in de vorm van ongebakken stenen, stampleem of andere technieken is, het stond centraal in vele constructies. Vandaag de dag woont bijna de helft van de wereldbevolking in lemen woningen en over de hele wereld blijven unieke voorbeelden van leemarchitectuur bestaan.
Maar hoewel het voorouderlijk gebruik in veel contexten aanwezig is, verdwijnt het vaak naar de achtergrond. Waarom wordt leem onderschat en kleeft eraan het vooroordeel dat het niet duurzaam is?
Dit komt juist door de omkeerbare eigenschappen. Het wordt zelden door archeologen en in de architectuurgeschiedenis aangetroffen omdat het zo gemakkelijk te bewerken en verwerken is. Dankzij de omkeerbare aard kan het gemakkelijk worden afgebroken om te worden hergebruikt in andere constructies, waardoor het een uitstekend materiaal voor hergebruik is.
Dit verwerkingsgemak kan echter de duurzaamheid en sterkte ervan maskeren. Lemen gebouwen bestaan al duizenden jaren en hebben bewezen dat ze de tijd en de elementen kunnen doorstaan dankzij een zorgvuldig ontwerp en toegewijd onderhoud. De bouwfase is dan ook slechts een deel van het proces – de ontwerp-, onderhouds- en omkeerbaarheidsfasen zijn ook cruciaal om de duurzaamheid van een lemen woning vandaag de dag te garanderen.
Besluit
Concluderend kan worden gesteld dat leem een moderne oplossing voor milieu-uitdagingen aan het worden is, waarbij een traditionele grondstof nieuw lezen wordt ingeblazen. Het gebruik ervan maakt deel uit van een circulaire economie en bevordert omkeerbaarheid, hergebruik en duurzaamheid.
Ondanks zijn unieke eigenschappen, die vaak over het hoofd worden gezien, verdient het opnieuw te worden geëvalueerd als een waardevolle en duurzame grondstof. Het is tijd om de manier waarop we naar leem kijken te veranderen, niet als afval, maar als een unieke grondstof die iedereen uitnodigt om te experimenteren met de mogelijkheden ervan en te kiezen voor een terugkeer naar de aarde.
Geschreven door : Arianna Fabrizi de’ Biani, oprichter van Acruma, een stukadoorbedrijf dat pleistert met leem en kalk.
Contact :
- +32 487 30 39 09
- acruma.enduits@gmail.com