Hergebruik van bouwmaterialen: moeten we de vraag pushen om structuur in het aanbod te krijgen?
De federatie RESSOURCES verenigt 66 bedrijven uit de sociale en circulaire economie gelegen in het Brussels Gewest en in het Waalse Gewest, die activiteiten ontplooien om goederen en grondstoffen op te halen, te sorteren, voor te bereiden voor hergebruik en te hergebruiken.
De bedrijven uit de sociale economie hebben al vele jaren ingezien dat ze bouwmaterialen kunnen inzetten als een mogelijke bron om hun activiteiten te ontwikkelen.
RESSOURCES onderscheidt drie hoofdactiviteiten rond het hergebruik van bouwmaterialen:
- selectieve ontmantelings- en inzamelingsactiviteiten op bouwplaatsen;
- activiteiten ter voorbereiding van hergebruik en verkoop van herbruikbare materialen;
- herfabricage en hergebruik van teruggewonnen materialen.
Verschillende sociale-economieondernemingen, leden van RESSOURCES, ontwikkelen een of meer van deze activiteiten.
De terugwinning van materialen door selectieve ontmanteling en inzameling bestaat al vele jaren in de sector van de sociale economie. Als voorbeeld kunnen we de activiteiten noemen van BatiTerre, Retrival en Retrimeuse, drie bedrijven uit de sociale en circulaire economie die lid zijn van de federatie RESSOURCES. De door deze bedrijven ontwikkelde activiteiten maken het mogelijk een grote hoeveelheid perfect herbruikbare bouwmaterialen in goede staat te winnen. Historisch gezien werden Retrival en Retrimeuse (nu Retritech) opgericht op initiatief van Arcelor voor de ontmanteling van bedrijfsinstallaties in de valleien van de Samber en de Maas. Deze opruimwerkzaamheden maken het mogelijk de gedemonteerde materialen en bouwonderdelen aan de bron te sorteren voor een betere terugwinning. Sinds 2020 is BatiTerre ook in het Brussels Gewest begonnen met het terugwinnen en valoriseren van materialen. Op bouwplaatsen van vakmensen en particulieren komt het bedrijf materialen terugwinnen via selectieve ontmanteling en ophaling.
Ontmantelingswerkzaamheden en sloopwerken kosten allebei geld. Daarom moet selectieve ontmanteling betaald worden, of op zijn minst moeten de kosten ervan worden gedekt. Maar zelden kan uit teruggewonnen materialen voldoende restwaarde gehaald worden om de ontmantelingskosten te dekken.
De meeste ontmantelde onderdelen of grondstoffen komen in recyclagebedrijven terecht. Veel materialen kunnen worden teruggewonnen voor later hergebruik, zoals houten onderdelen of platen, sanitair, verlichtingsarmaturen, sierstenen, bakstenen, scheidingswanden of isolatieplaten.
BatiTerre en Retrival houden zich ook bezig met de voorbereiding voor hergebruik en de verkoop van bouwmaterialen. Andere bedrijven bieden echter ook deze dienstverlening aan. Zo beginnen in België materiaalbibliotheken op te komen, maar die werken op een andere manier. Zij ontvangen of verzamelen materialen en houden zich alleen bezig met de verkoop ervan, met mogelijk wat reiniging en reconditionering.
Het ontmantelen gebeurt voordien, waarbij de bijbehorende kosten worden aangerekend aan een derde. Dit is vaak het werk van particulieren of kleine ambachtsmensen die deze materialen weggeven. Verschillende Ressourceries® hebben in het Waalse Gewest “materiaalbibliotheken” ontwikkeld, die bouwmaterialen te koop aanbieden die bij particulieren zijn ingezameld. Deze materiaalbibliotheken richten zich hoofdzakelijk tot particulieren.
Hergebruik en herfabricage zijn activiteiten die nu in volle ontwikkeling zijn, met name in bedrijven uit de sociale economie. BatiTerre biedt diensten aan voor het hergebruik van zijn materialen in bouwprojecten waarin zoveel mogelijk herbruikbare materialen verwerkt worden. De Naamse Ressourcerie produceert platen uit gelaagd gelijmd hout en meubelen uit hout dat teruggewonnen werd uit niet-herbruikbare meubelen of uit productieafval, en biedt ook inrichtingsdiensten aan. Aid Val de Senne produceert meubelen en richt interieurs in met herbruikbare materialen.
Dat een materiaal goed ontmanteld is en klaar is om opnieuw te worden gebruikt, betekent echter niet dat het gemakkelijk een koper zal vinden. Ook nu nog zijn er tal van obstakels (op normatief, wetgevend, logistiek, fiscaal, technisch, economisch gebied enz.) die het moeilijk maken om deze teruggewonnen materialen te verkopen en te hergebruiken.
Hoewel er steeds meer voorbeelden zijn van een geslaagde verwerking van herbruikbare materialen ter plaatse of op “just-in-time”-basis, blijft het moeilijk om het model dat gebaseerd is op fysieke opslag van herbruikbare materialen met het oog op latere verkoop winstgevend te maken. Er bestaan weliswaar al zulke initiatieven zoals CornerMat[i], BatiTerre[ii] of Rotor DC[iii] en dit model moet zeker worden ontwikkeld om bevoorrading met herbruikbare materialen aantrekkelijker en makkelijker te maken.
Het gebruik van herbruikbare bouwmaterialen vergemakkelijken
Belemmeringen wegnemen
Een van de grootste uitdagingen bij de aanzienlijke toename van het gebruik van herbruikbare bouwmaterialen zal erin bestaan de uitvoering ervan te vergemakkelijken door de vastgestelde hinderpalen uit de weg te ruimen (er bestaan veel analyses over dit onderwerp, zie bijvoorbeeld het ICEDD-studieverslag voor de CFDD/FRDO[iv]). Op dit ogenblik werkt hergebruik vrij goed voor bepaalde materialen, zoals die met een grote erfgoedwaarde, maar de echte uitdaging is om meer herbruikbare elementen opnieuw te kunnen verwerken bij nieuwbouw en renovatie, in een ambitieuze circulaire economische logica. Naar schatting is op dit moment slechts 1% van de bij bouw- of renovatieprojecten gebruikte materialen afkomstig van hergebruikkanalen.[v] Retrival nam de uitdaging aan en werkte zijn kantoorruimte van 300 m² af met 80% herbruikbare materialen.
Hieruit blijkt dat er nog veel ruimte voor verbetering is.
Meer vraag tot stand brengen
In België worden veel inspanningen geleverd om het aanbod van herbruikbare bouwmaterialen te vergroten. De werkzaamheden van de Gewesten, en in het bijzonder van het Brussels Gewest, hebben zich vooral toegespitst op de aanboddynamiek.
Selectief ontmantelen is in toenemende mate onontkoombaar, en zal dat in de toekomst ook zijn. In dit verband worden tal van instrumenten en wetteksten ontwikkeld. Hergebruikinventarissen worden steeds belangrijker in de besprekingen en zullen binnenkort waarschijnlijk verplicht worden op de meeste bouwplaatsen waar er gesloopt en gerenoveerd wordt. De nadruk ligt dus op terugwinning van materiaal en niet op recyclage of energieterugwinning. Ook al moeten er nog verbeteringen worden doorgevoerd, zoals ambitieuze doelstellingen voor de bewaring van materialen met het uitgesproken doel deze opnieuw te gebruiken, de lijnen worden momenteel in deze richting uitgezet.
Aan de andere kant zijn er nog steeds geen concrete instrumenten om de vraag te versterken. Zo is het bijvoorbeeld fiscaal niet interessant om herbruikbare materialen in een project te verwerken. Er wordt dan ook van uitgegaan dat de opdrachtgevers dit zelf willen, waarbij de enige drijfveer moreel, ethisch of marketing is.
Als we bijvoorbeeld naar Frankrijk kijken, verschillen de gehanteerde principes en de resultaten nogal. Hoewel de aanbodzijde in Frankrijk[vi] beter gestructureerd lijkt te zijn dan de vraagzijde, worden er serieuze hefbomen ingezet om het gebruik van herbruikbare bouwmaterialen te vergroten.[vii] Tegenwoordig verplicht het Milieuwetboek de aankopers van overheidsopdrachten om ervoor te zorgen dat bij bouw- of renovatiewerkzaamheden herbruikbare materialen worden gebruikt.[viii] Ook de manier waarop de koolstofimpact van de materialen die in een project worden gebruikt wordt berekend, bevordert het gebruik van herbruikbare materialen door er een nulwaarde[ix] op toe te passen. Rekening houden met de vermeden milieukosten vergemakkelijkt de verwerking van deze materialen. De vermindering van de grondstof- en koolstofvoetafdruk van een project door de keuze voor hergebruik boven nieuwbouw is in dit geval een belangrijke stimulans. Dit vergt ook een administratieve vereenvoudiging om te aanvaarden dat bepaalde soorten herbruikbare materialen dezelfde kenmerken hebben als hun nieuwe tegenhangers. Er is weliswaar nog veel werk, maar de resultaten zijn overtuigend.
Aan de andere kant lopen er initiatieven om de vraag te structureren, met name het hergebruikboosterplatform[x], dat gericht is op een maximaal hergebruik.
Wij constateren op het terrein namelijk dat veel Franse particulieren en bedrijven regelmatig de Belgische grens oversteken om aan herbruikbare materialen te komen, wat waarschijnlijk te maken heeft met het feit dat het aanbod in Frankrijk niet voldoende gestructureerd is, maar misschien ook met de prijsverschillen tussen beide landen.
Uiteraard vergt het structureren van de vraag andere inspanningen, met name op het gebied van bewustmaking en opleiding van architecten, publieke en private opdrachtgevers, bouwondernemingen enz., maar als de stimulans om herbruikbare materialen te gebruiken serieus wordt genomen, kunnen de acties wellicht sneller worden uitgevoerd.
Het aanbod samenbrengen om het te versterken
Afgezien van de moeilijkheden in verband met de kosten van de opslag van teruggewonnen en opnieuw in goede staat gebrachte materialen, levert het ontbreken van gecentraliseerde informatie over de beschikbaarheid van deze materialen reële problemen op om de vraag te activeren. Ontwerpers of aannemers kunnen op dit moment niet gemakkelijk informatie vinden over beschikbare voorraden. Vandaag vergt het zoeken veel tijd om contacten te leggen met de verschillende handelaars, zonder garantie op het vinden van de gewenste voorraad. Dit geldt zowel om te anticiperen (voorontwerpfase) als voor de uitvoering (projectfase), ongeacht het beginsel dat is gekozen om de verwerking van materialen in een overheidsopdracht te bevorderen bijvoorbeeld.[xi] Er bestaan echter doeltreffende instrumenten om het zoeken naar herbruikbare materialen te vergemakkelijken, met name Opalis[xii], ontwikkeld door Rotor.
Het lijkt ons dan ook meer dan noodzakelijk om de basis te leggen voor een doeltreffende samenwerking tussen de verschillende spelers in de bouwsector, zodat iedereen meedoet aan en wint bij het hergebruikspel. Het gebruik van een platform voor elektronische handel dat aanbiedingen van verschillende verkopers en verschillende fysieke locaties samenbrengt, zou het zeker mogelijk maken de hergebruiksector te structureren door alle beschikbare materialen te bundelen en meer visibiliteit te geven. Door selectief ontmantelen te systematiseren zou een grote hoeveelheid bouwmaterialen kunnen worden teruggewonnen, die met goede reclame zou kunnen worden verkocht. Hoewel hier onvermijdelijk financiële kosten aan verbonden zijn, kunnen zo materialen op de lokale markt worden gebracht waarvan het gebruik reële economische en milieuvoordelen zal opleveren.
Om dit te doen moet de sector aan het werk om te slagen in de uitdaging van de circulariteit van bouwmaterialen. Als er opslagruimte beschikbaar is, zouden bedrijven hun “palletresten”, de verschillende materialen die op renovatie- of afbraakbouwplaatsen worden teruggewonnen, kunnen opslaan, waarbij zij kunnen winnen door de vermeden verwijderingskosten en door klant te worden bij materiaalbibliotheken waarin zij herbruikbare materialen tegen een aantrekkelijke prijs kunnen verkrijgen. Er bestaan nu al verschillende van dergelijke initiatieven, maar het zijn er te weinig en ze zijn niet goed op elkaar afgestemd. Ook hier zetten Rotor DC en Cornermat, door regelmatige samenwerking met elkaar en met andere spelers in de sector, de eerste stappen in deze richting.
Deze structurering van het aanbod zal alleen mogelijk zijn wanneer de bouwsector in staat en bereid is om de verschillende beschikb
Redacteur van de maand : RESOURCES VZW
[ii] https://batiterre.be/boutique/
[iv] https://www.frdo-cfdd.be/sites/default/files/content/download/files/ecocircons_rapportfinal_icedd_20201106_nl.pdf
[v] https://www.nweurope.eu/projects/project-search/fcrbe-facilitating-the-circulation-of-reclaimed-building-elements-in-northwestern-europe/
[vi] https://www.ifpeb.fr/2020/09/18/lancement-booster-reemploi-mipim-2020/
[vii] https://site.cycle-up.fr/notre-univers-du-reemploi/reglementations/les-evolutions-reglementaires-et-le-reemploi/
[viii] https://www.legifrance.gouv.fr/codes/section_lc/LEGITEXT000006074220/LEGISCTA000031054865/#LEGISCTA000031054871
[ix] Besluit van 4 augustus 2021 betreffende de eisen inzake energie- en milieuprestaties voor de bouw van gebouwen in continentaal Frankrijk en de goedkeuring van de berekeningsmethode als bedoeld in artikel R. 172-6 van de “Code de la construction et de l’habitation – Légifrance” (legifrance.gouv.fr).
[x] https://boosterdureemploi.immo/le-projet/
[xi] https://www.nweurope.eu/media/16539/wpt3_d_2_2_strategies-de-prescription_integrer-le-re-emploi-2022-01-27.pdf